کریم اهل بیت

«كريم»، در زبان و فرهنگ اسلامى، نژاد و اصيل، خوش خوى و خوش روى ، پاكدامن و عفيف،  جوانمرد و با مروّت، بخشاينده، بلند همّت و بزرگوار، خيرخواه و مهربان، نيكوكار، نيك نفس و نيكونهاد و در يك كلمه، جامع همه ارزشها است. و اين همه در امام حسن مجتبى عليه‏ السلام گرد آمده بود و به حقيقت، دوست و دشمن به او كريم مى‏ گفتند. و در ميان شيعيان و پيروان اهل‏بيت به «كريم اهل‏بيت عليه السلام » شهره است.
او، نژاده بود و كريم الطرفين و داراى پدر و مادر و اجداد و عموهايى شرافتمند، بزرگوار و جوانمرد از خاندان هاشم. بيهقى نقل كرده است:
«معاويه روزى نزد جماعتى از اشراف قريش و مردمانى ديگر، گفت:
«اخبرونى بأكرم النّاس اباً و امّاً و عمّاً و عمّةً و خالاً و خالةً و جدّاً و جدّةً؛ به من خبر دهيد كدامين انسان از نظر پدر، مادر، عمو، عمه، دايى، خاله، پدر بزرگ و مادر بزرگ نژاده‏ تر و بزرگزاده‏ تر است.»
مالك بن عجلان به سوى حسن بن على عليه السلام اشاره كرد و گفت: او اكرم و اصيل‏ ترين مردم است؛ چه، پدرش على‏ بن ابيطالب، مادرش فاطمه دختر رسول خدا صلى ‏الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم ، عمويش جعفر طيّار، عمّه‏ اش امّ‏ هانى دختر ابوطالب، دايى ‏اش قاسم فرزند پيامبر، خاله ‏اش زينب دختر رسول خدا صلى ‏الله‏ عليه‏ و‏آله‏ وسلم ، جدّش رسول خدا صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏آله‏ وسلم و جدّه‏ اش خديجه دختر خويلد است.
مردم ساكت شدند و (امام) حسن برخاست و رفت. عمروعاص رو به مالك كرد و گفت: آيا دوستى بنى‏ هاشم تو را به سخن باطل واداشت؟
مالك بن عجلان گفت: چيزى جز حقيقت نگفتم و هركس خرسندى مردم را با ناخرسندى خدا پى‏ جويد، به آرزويش در دنيا نرسد و فرجامش به شقاوت انجامد. و بنى‏ هاشم تازه‏ ترين شاخه‏ اند...، آيا چنين نيست اى معاويه!
گفت: به خدا سوگند! چنين است.

امام حسن عليه‏ السلام كريم الوجه بود و زيبا روى. از جهت منظر، پيكر اخلاق و بزرگوارى به رسول اكرم صلى‏ الله‏ عليه ‏و‏آله‏ وسلم شبيه‏ تر از او نبود. شيخ مفيد در ارشاد مى‏ نويسد:
«كان الحسن اشبه النّاس برسول اللّه خلقاً و هيئاة و هدياً و سؤدداً».
و نوشته‏ اند: امام حسن عليه‏السلام داراى رخساره سفيد آميخته به اندكى سرخى، چشمانى سفيد، گونه‏ اى هموار؛ محاسنى انبوه، گيسوانى مجعّد و پر، گردنى سيم گون، اندامى متناسب، شانه‏ اى عريض، استخوانى درشت، ميانى باريك، قدى ميانه نه چندان بلند و نه كوتاه، سیمايى نمكين و چهره‏ اى در شمار زيباترين چهره‏ ها بود. چنان كه شاعر سروده:
«هيچ زيبايى و حُسنى به خاطر هوشمندان نگذشته مگر آنكه او را از آن زيبايى بهره‏ اى خاص برد.
پيشانى او در زير طره‏ ى گيسويش بدان مى‏ مانست كه ماه تهامى تاجى از شام تاريك بر سر نهاده است.»

پاكدامن

امام مجتبى عليه‏السلام زكىّ، پاكدامن، عفيف و پارسا بود. از خشيت خدا، دلش به لرزه مى‏ آمد و در درگاه خدا چون ابر بهاران مى‏ گريست. گَرد گناه، شرك و پليدى ساحت قدسش را نيالود. حضرتش از اهل‏بيت نبوت و به نصّ آيه تطهير، معصوم، پاك و پاكيزه بود و گناه و خطا از آن خاندان به دور. وى بسان يوسف صدّيق، فرشته خوى بود و فرشته رو، «انّ هذا الاّملك كريم»
و طبيعى بود كه زنان، به تعبير عبداللّه بن زبير، از او نشكيبند و به جهت پيوند نزديك او با پيامبر و ملاحت و جمال بى ‏مانندش مهرش را در دل بپرورانند. ولى يوسف خاندان محمد صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏آله‏ وسلم ، چون ماه كنعان، انديشه گناه و هوس، ذره‏ اى خاطرش را مشغول نكرد و غبارى بر دامن كريمانه‏ اش ننشست. روايت شده:
«مجتبى، كريم النفس بوده و آزاده و بزرگوار، عزّت نفس داشت. گوهر انسانى خود را امانتى خدايى مى ‏شمرد كه پاسداشت آن ديگر شرافتها را پاس مى ‏دارد. پستى و لئامت و فرومايگى در سرشتش نبود. و ذلّت و رقّيت و زبونى در خيالش نمى‏ گنجيد. كرامت نفس او را از اسارت زور و زر رهانيده و دنيا در ديدگانش اندك و پست مى‏ نمود و آن را به چيزى نمى‏ گرفت. فرزند على عليه‏السلام هماره اين سفارش پدر را آويزه جان داشت:
«و اكرم نفسك عن كلّ دنية و ان ساقتك الى الرغائب فانّك لن تعتاض بما تبذل من نفسك عوضاً و لاتكن عبد غيرك و قد جعلك اللّه حرّا؛  بزرگوارتر از آن باش كه به پستى تن دردهى هرچند كه تو را به آنچه خواهى، رساند. زيرا تو نمى ‏دانى در برابر آنچه از آبرو و شخصيت در اين راه از دست مى‏ دهى، چه عوض و بهايى به دست آورى. بنده ديگرى مباش كه خدا تو را آزاد آفريده.»
چه هيچ خير جاى عزّت و كرامت نفس را پر نمى ‏كند و زندگى بدون عزّت نفس و آزادگى، مرگ واقعى است. از اين رو امام حسن عليه‏ السلام كرنش در برابر ستمكاران روزگارش را ننگ و ذلّت مى ‏شمرد و مرگ انسانيت
به او گفته شد: در تو بزرگ بينى است. فرمود: لا، بل فىّ عزّة قال اللّه تعالى: «و للّه العزّة و لرسوله و للمؤمنين»
نه؛ اين عزّت است. خداوند فرموده: عزّت از آنِ خدا است و براى رسول و مؤمنان.»

ابومحمد، كريم بود و به انسانها به ديده كرامت و بزرگى مى‏ نگريست، چه او انسان را موجودى كرامت مند دانست «لقد كرّمنا بنى‏آدم» و تلاش مى ‏كرد كرامت، بزرگى و عزّت نفس را در آنها تقويت كند و اين، رقيب فرعون منشِ او پسر هند بود كه با مؤمنان از سر تفرعُن برخورد مى‏ كرد و آنان را كوچك و حقير مى‏ شمرد و براى آنكه مردم از او كوركورانه پيروى كنند، آنان را نخست از خود تهى مى ‏ساخت و آنان را در جهالت و پستى نگاه مى‏ داشت تا خطرى برايش ايجاد نكنند. و با خُرد كردن شخصيت شان، آنان را به صورت ابزارى براى مقاصد شوم خود درآورده تا برايش بجنگند و كوركورانه موانع را از سر راه سلطه‏ اش بردارند. ولى امام حسن عليه‏السلام مردم را بزرگ مى ‏شمرد و سعى مى‏ كرد بر آگاهى و دانش آنها بيفزايد و آنان را به كرامت نفس و گوهر نفيس انسانيت خود توجه دهد؛ چه معاويه در دامن حرب، ابوسفيان و هند پرورش يافته بود و حسن عليه‏ السلام در دامان محمد، على و فاطمه عليهم‏ السلام و پيامبر رفتارش با مردم كريمانه بود؛ زيرا چه او با كرامت‏ ترين مردم بود: « وكان اكرم الناس»، پيامبر صلى‏ الله ‏عليه‏ و‏آله‏ وسلم بيشترين ارزش و احترام را نسبت به خلق خدا روا مى‏ داشت. در مناسبات اجتماعى با مردم بى‏ پيرايه و بى ‏تكلّف بود، مردم را احترام مى ‏كرد و شخصيت مى‏ داد. به آنان سلام مى‏ كرد و به عيادت مريض مى‏ رفت و جنازه را مشايعت مى ‏كرد و دعوت بردگان را اجابت مى ‏كرد و ذرّه‏ اى تكبّر و اشرافيت در وجودش نبود و امام حسن عليه‏ السلام افزون بر آن كه اين مكارم اخلاق را در خردسالى از جدّش ديده بود، بزرگتر كه شد، از سيرت پيامبر و پدرش على عليه‏ السلام مى ‏پرسيد. و در موردى حضرت از چگونگى مجلس رسول خدا صلى ‏الله‏ عليه‏ و‏آله ‏وسلم پرسيد. و على عليه‏ السلام پاسخ داد:
«پيامبر صلى ‏الله‏ عليه ‏و‏آله ‏وسلم در مجلسش بهره هركس را عطا مى‏ كرد و چنان با كرامت با مردم برخورد مى‏ كرد كه هيچ كس گمان نمى ‏برد از او گرامى‏ تر هم باشد. مجلس او محفل گذشت، حياء، راستى و امانت بود. در آن قيل و قال نبود. انسانها در مجلس پيامبر فروتن بودند. بزرگ را گرامى مى ‏داشتند و با كوچكتر مهربان بودند... پيامبر صلى ‏الله‏ عليه‏ و‏آله‏ وسلم هماره خوشرو و خوشخوى و نرم بود و خشن و درشتخو و سبكسر و فحّاش و عيبجو نبود.»
 ابن شهرآشوب از كتاب فنون نقل كرده:
«روزى حسن عليه‏ السلام بر گروهى مستمند گذشت و آنان پاره‏ هاى نان را بر زمين نهاده و خود روى زمين نشسته بودند و مى‏ خوردند. چون او را ديدند، گفتند: اى پسر دختر رسول خدا! بيا با ما هم غذا شو. بى ‏درنگ از مركب فرود آمد و گفت: «پس خدا، متكبران را دوست ندارد.» و با آنان به غذا خوردن مشغول شد، آنگاه آنها را به ميهمانى خود دعوت كرد. بدانان غذا و پوشاك داد.

گذشت و بردبارى

انسان كريم، بردبار و حليم است، و امام مجتبى عليه ‏السلام سرآمد بردباران و مظهر عفو و گذشت بود. حضرت در برابر كژ انديشان و معاندانى چون فسّاق بنى اميه چونان كوه مى‏ ايستاد و در برابر تجاوزات آنان از قانون و فسق و فجورشان مداهنه نمى‏ كرد و خطرهاى راه را به جان مى ‏خريد. حضرت ملحق كردن زياد بن ابيه زنازاده را توسط معاويه به پدرش ابوسفيان، نپذيرفت و از شمشير خونريز زياد، هراسى به دل راه نداد:
«سعيد بن ابى سرح از شيعيان على عليه‏ السلام بود. چون زياد به كوفه آمد، وى را طلب كرد و او را ترساند. سعيد به امام حسن عليه ‏السلام پناه آورد. زياد برادران، فرزندان و همسرش را زندانى كرد، اموالش را مصادره و خانه‏ اش را خراب كرد. امام نامه‏ اى به زياد نوشت و خواستار آزادى زندانيان خاندان سعيد و ردّ اموال و بناى خانه ‏اش گرديد و زياد، پاسخى تند و تهديدآميز به امام داد و چون نامه زياد به امام رسيد، در نامه دوم به او نوشت:
«من الحسن بن فاطمة الى زياد بن سميّه، اما بعد فانّ رسول اللّه صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏آله‏ وسلم قال: الولد للفراش وللعاهر الحجر. والسلام؛ از حسن فرزند فاطمه به زياد فرزند سميه! اما بعد، همانا رسول خدا صلى ‏الله‏ عليه‏ و‏آله‏ وسلم فرمود: «فرزند از آنِ فراش (ازدواج شرعى) است و سهمِ زناكار سنگ است.»
ماجراى مناظره امام حسن و پاسخهاى دندان شكن حضرت به عمرو بن عاص و وليد بن عقبه و عتبة بن ابى سفيان و مغيرة بن شعبه، مشهور است. ولى حضرت در برابر خطاى نادانان و زخم زبانِ جاهلان، بردبار بود و از ظلم به شخص خود، كه روى از تعصّب كور و جهالت نادانان به او رسيده بود، مهربانانه و كريمانه در مى ‏گذشت و اين آيه فرا روى او بود:
«... والذين لايشهدون الزّور و اذا مرّوا باللغو مرّوا كراماً»؛ بندگان (خاصّ خداوند) رحمن... كسانى هستند كه شهادت به باطل نمى‏ دهند. و هنگامى كه با لغو و بيهودگى رو به رو مى ‏شوند، بزرگوارانه از آن مى ‏گذرند.
ماجراى برخورد امام حسن عليه‏ السلام با پيرمرد شامى ـ كه تحت تأثير تبليغات گمراه كننده بنى‏ اميه عليه بنى‏ هاشم، به امام حسن عليه‏السلام دشنام مى‏ داد ـ نمونه‏ اى از بردبارى حضرت و براى ما در بردارنده درسهاى بزرگ است. مبرّد در كامل از مردى از اهل شام نقل كرده است:
«وارد مدينه شدم، ديدم مردى سوار استرى است كه در نيكوروئى و آرامش و لباس و مركب، از او بهتر نبود. دلم به سوى او متوجه شد. از ديگران در باره‏ اش پرسيدم. به من گفته شد: اين، حسن بن على بن ابى ‏طالب عليهم ‏السلام است. سينه‏ ام از بغض و حسد على آكنده شد كه چنين فرزندى دارد. به سوى او رفتم؛ به او گفتم: تو فرزند ابى‏ طالب هستى؟ گفت: من فرزندِ فرزند اويم.
پس به او و پدرش دشنام‏ها دادم. چون سخنم به پايان رسيد، گفت: گمان مى‏ برم غريبى؟
گفتم: آرى.
گفت: به نزد ما بيا. اگر نيازمند منزل هستى، به تو جا مى‏ دهيم و اگر محتاج باشى، كمكت مى‏ كنيم و اگر مشكلى دارى، آن را مى‏ گشائيم.
از او جدا شدم، به خدا سوگند بر روى زمين كسى محبوب‏تر از او نزد من نبود.»

امام، مالك نفس خود بود و خوشنودى و خشمش به خاطر خدا بود و به خاطر خدا بر خشم درونى خود غلبه مى‏ كرد و با كرامت با حوادث و ماجراها برخورد مى‏كرد:
 از امام از معناى حلم پرسيدند، فرمود: بردبارى، فرو بردن خشم است و حكومت برنفس.»
گذشت كريمانه امام از جهالتها و سفاهتها چنان بود كه دشمنان نيز بدان اعتراف داشتند؛ مروان بن حكم در نبرد جمل اسير شد و امام حسن و امام حسين عليهم السلام از او نزد اميرمؤمنان عليه‏السلام شفاعت كردند و حضرت او را رها كرد.
مروان كه به پيمان شكنى معروف بود، دست از دشمنى برنداشت و هماره با دست و زبان، خاندان نبوّت را آزار داد. او پس از صلح امام حسن عليه‏ السلام بر فراز منبر در حضور امام به على عليه‏ السلام بدگويى مى ‏كرد و كريم اهل‏بيت براى پاسداشت آرامش و پيشگيرى از درگيرى، سكوت كرده و خشم خود را فرو مى ‏برد.
سيوطى گزارش كرده است: «پس از مرگ حسن بن على عليهم السلام مروان در تشييع جنازه امام مى ‏گريست. حسين عليه‏ السلام به او گفت: آيا بر او مى‏ گريى؟ و تو دل او را خون كردى و چه بسيار جرعه‏ هاى غصه و اندوه به او چشاندى! مروان گفت: من اين كارها را نسبت به كسى مى‏ كردم كه از اين كوه بردبارتر بود.»
و توصيه امام حسن عليه‏ السلام به امام حسين عليه‏ السلام در باره گذشت از همسرش جعده، كه او را به نقشه معاويه زهر داده بود، عالى ‏ترين نمونه كرامت و گذشت حضرت مى ‏باشد.
او مى ‏فرمود كه سخى، ايمان به روز واپسين دارد و از داده‏ هاى خداوند براى خود در آنجا ذخيره مى ‏سازد؛ ولى بخيل، چون باور به سراى واپسين ندارد، عطاياى خود را تلف مى‏ شمارد:
 از معناى بخل پرسيدند، حضرت فرمود: بخل آن است كه مرد انفاق خود را تلف و تباهى بشمرد و آنچه در دست دارد را، شرف و دارايى.»
به امام مجتبى عليه‏ السلام گفته شد: چرا شما هرگز نيازمند را نا اميد نمى‏ كنيد گرچه سوار بر شتر باشيد؟
فرمود: من هم محتاج و سائل درگاه خدايم و مى‏ خواهم خداوند مرا محروم نكند و شرم دارم كه با چنين اميدوارى، سائلان را نااميد كنم. خداوندى كه به من نعمت سرشار عنايت مى‏ كند و دوست دارد كه من هم بى‏ دريغ به مردم ببخشم، از آن ترسم اگر بخشش خود را از مردم دريغ دارم، او نيز عنايتش را از من كوتاه كند.
آن گاه امام حسن عليه‏ السلام اين شعر را خواند:
اذا ما اتانى سائل قلت مرحباً بمن فضله فرض علىّ معجّل
و من فضله فضل على كل فاضل و افضل ايام الفتى حين يُساُلُ36
بر او بر من واجب است و از آن جهت كه او سبب بركت بر من شده، بر من برترى دارد. و نيكوترين روزهاى جوانمردان روزى است كه از آنان كمك بطلند.
مورّخان از سخاوت هاى امام، داستانها گفته‏ اند و دوست و دشمن از عطاياى حضرت خاطره ها نوشته‏ اند و اين دهش ها نام امام را به «كريم اهل‏بيت عليهم‏ السلام » شهره كرده است. «روزى غلام سياهى را ديد كه گرده نانى در پيش نهاده، يك لقمه مى‏ خورد و يك لقمه به سگى كه آنجاست، مى‏ دهد. از او پرسيد: چه چيز تو را به اينكار وا مى ‏دارد؟ گفت: شرم مى‏ كنم كه خودم بخورم و به او ندهم. حسن عليه‏ السلام به او فرمود: از اينجا حركت نكن تا من برگردم...
و خود نزد صاحب آن غلام رفت، او را خريد؛ باغى را هم كه در آن زندگى مى ‏كرد، خريده، سپس غلام را آزاد كرد و باغ را بدو بخشيد».

پاسداشت مرزهاى سخاوت

سخاوت و دهش هاى امام در مرز قرآن و سنّت انجام مى‏ گرفت و از آن تجاوز نمى‏ كرد. در روزگار خلافت و يا سرپرستى صدقات اميرمؤمنان عليه‏ السلام ، درآمد آن را برابر قانون و شرايط ويژه خود، با حساب و كتاب به صاحبان آن رد مى ‏كرد.
بخشش هاى امام در دوره مدينه، از دارائيهاى شخصى خويش نيز جهت كسب خرسندى خداوند بود.

چند ويژگى از بخششهاى امام

1. دهش هاى امام براى خدا بود. بى مزد و منّت مى ‏بخشيد. بخشش خود را هيچگاه به ياد نمى‏ آورد و انتظار سپاس و تشكر نيز از گيرندگان نداشت. خدا محورى، اساس و كارهاى نيك او بود. از اين رو گفته‏ اند: «او سه نوبت دارائيش را با خدا تقسيم كرد و در دو نوبت براى خدا از تمام اموالش گذشت.»39

2. امام به كرامت و عزّت نفس مردم توجه داشت. ارزش آبروى مردم را بيش از داده‏ هاى خود مى ‏شمرد. درماندگان را صاحب اصلى آن مى‏ دانست و كرم و بخشش پيش از پرسش، معنى مى‏ كرد:
«والكرم العطية قبل السؤال و التبّرع بالمعروف و الاطعام فى المحل؛ كرم، عبارت است از بخشش پيش از پرسيدن، نيكى از روى ميل و اطعام به جا.»
امام چه بسيار پيش از پرسشِ نيازمند مى‏ بخشيد و يا به نيازمند مى‏ گفت كه حاجت خود را بنويسد. و يا در هراس از شرمندگى نيازمند، از او روى پنهان مى‏ ساخت. بيهقى در المحاسن روايت كرده:
«مردى حاجت نزد (امام) حسن آورد. حضرت به او گفت: نياز خود را بنويس و به ما بده. چون نامه او را خواند، دو برابرِ خواسته‏ اش به او بخشيد. يكى از حاضرين گفت: اين نامه او چقدر پربركت بود اى پسر رسول خدا! فرمود: بركت آن براى ما بيشتر بود. زيرا ما را از اهل نيكى ساخت. مگر نمى‏ دانى كه «نيكى» آن است كه بى‏ خواهش به كسى چيزى دهند، و اما آنچه پس از درخواست دهند بهاى ناچيزى است در برابر آبروى او. شايد پرسنده شبى را با اضطراب و ميان بيم و اميد به سر برده و نمى ‏دانسته كه آيا در برابر بيان حاجتش دست ردّ به سينه او خواهى زد يا شادىِ پذيرش به او خواهى بخشيد و اكنون با تن لرزان و دل پرتپش نزد تو آمده، آنگاه اگر تو فقط به قدر خواسته‏ اش به او ببخشى، در برابر آبرويى كه نزد تو ريخته، بهاى اندكى به او داده ‏اى».
«عربى نزد حضرت آمد. فرمود: هرچه ذخيره داريم، به او بدهيد. بيست هزار درهم بود، همه را به عرب دادند. گفت: سرور من! اجازه ندادى كه حاجتم را بگويم و مديحه‏ اى در شأن تو بخوانم؟! حضرت در پاسخ اشعارى انشاء كرد بدين مضمون:
بيم فرو ريختن آبروى آن كس كه از ما چيزى طلب مى‏ كند، ما را وا مى‏ دارد كه پيش از خواهش او بدو ببخشيم».
«مردى نزد امام حسن عليه‏السلام اظهار فقر و پريشانى كرد و در اين باره شعرى سرود. امام حسن عليه‏السلام خزانه‏ دار خويش را طلبيد و فرمود: چه مقدار مال نزد تو است؟
گفت: دوازده هزار درهم. فرمود: آن را به اين مرد فقير بده و من از او خجالت مى‏ كشم. خازن گفت: ديگر چيزى از براى نفقه باقى نماند! فرمود: آن را به فقير بده و حُسنِ ظن به خدا داشته باش؛ خدا جبران مى‏كند. آن مال را به آن مرد داد و حضرت او را طلبيد و از او عذر خواهى نمود و فرمود: ما حقّ تو را نداديم. و لكن به قدر آنچه بود، داديم. و حضرت شعرهايى را در پاسخ سروده‏ هاى مرد فرمود.

3. دخل و خرج امام روى برنامه و نظام بود و در واقع، هرج و مرج و اسراف و تبذير در كار امام راه نداشت و امام، هم بر مبادى ورود درآمد خويش نظارت داشت و هم بر موارد خروج آن.
«ابوهاشم قتاد گويد: من از بصره براى حسن عليه‏ السلام كالا مى‏ آوردم و او تجارت مرا به دقت محاسبه مى ‏كرد. و چه بسا من از مجلس بر نمى ‏خواستم كه همه را مى‏ بخشيد و مى ‏فرمود كه پدرم به من گفت كه رسول خدا صلى‏ الله‏ عليه ‏و‏آله ‏وسلم فرمود: «المغبون لا محمود و لا مأجور؛ فريب خورده (در معامله) نه ستايش مى‏ شود و نه اجر مى‏ برد.»
بخشش هاى امام مصداق «انفاق» بود و انفاق يعنى پركردن خلأ. امام گدا پرور نبود و هداياى او به افراد سزاوارِ احسان و فرودستان واقعى تعلّق مى‏ گرفت. از اين امام در جواب پرسش از مفهوم كردم. بخشش و اطعام به جا را كرم شمرد: «والكرم... والاطعام فى المحل».
سيره عملى امام، گواه اين نكته است:
«روزى مردى از امام حسن عليه ‏السلام درخواست كمك كرد. حضرت به او گفت:
«ان المسألة لاتصلح الاّ فى عزم فادح او فقر موقع او حمالة مقطعة؛ ابراز نياز و درخواست كمك جز در سه مورد شايسته نيست: فقرى كه آدمى را زمينگير كند، فشار وحشتناك و شكننده و بدهى سنگين و ناگوار (مانند ديه).»
مرد گفت: سؤالم به خاطر يكى از اين سه موضوع است.
امام صد دينار به او بخشيد. مرد نياز را نزد حسين عليه‏ السلام برد و امام پس از كاوش از علت درخواست كمك، به او 99 دينار داد. سپس نزد عبداللّه بن عمر آمد و در خواست كمك كرد. عبداللّه بدون پرسش به او هفت دينار داد.
مرد به عبداللّه گفت: من نزد حسن و حسين رفتم. ماجرا را بازگو كرد.
عبداللّه گفت: واى برتو! مرا با آن دو مقايسه مى‏ كنى؟ آنان چهره‏ هاى درخشان دانش اند و اهل بذل و بخشش».
در مورد ديگر نيز امام حسن عليه‏ السلام پس از كاوش از انگيزه تقاضاى نيازمند، به او پنجاه دينار بخشيد.
اداى دين آبرومندان، يكى از موارد احسان امام بود. بيهقى نوشته است:
«حسن بن على عليهماالسلام يكى از بخشندگان روزگار بود. او در وقت مرگ اسامة بن زيد (صحابى پيامبر صلى ‏الله‏ عليه‏ و‏آله‏ وسلم ) نزد او آمد.
اسامه مى ‏گفت: واى بر رنجها و اندوه من!
امام گفت: پسر عمو! چه چيز دل تو را به درد آورده است؟
گفت: پسر پيامبر! شصت هزار درهم قرض دارم و راهى براى اداى آن نيست.
حضرت گفت: اداى دين تو، بر عهده من.
اسامه گفت: خداوند تو را در مسئوليت خود كمك كند. خداوند مى ‏داند رسالت و نبوّت خود را در كجا قرار دهد».
4. اگر در نزد امام چيزى نبود كه به نيازمند بپردازد، با زبانى خوش و كريمانه، او را خوشنود مى‏ ساخت و ظريفانه، آبروى او را نگه ‏مى‏ داشت. او رفتار جدّش با نيازمندان را از نزديك ديده بود و آن را براى مردم باز مى‏ گفت:
« كان رسول اللّه صلى ‏الله ‏عليه‏ و‏آله ‏وسلم اذا سأله احد حاجة لم يردّه الا بها و يميسود من القول؛48 پيامبر صلى‏ الله‏ عليه ‏و‏آله ‏وسلم هماره وقتى كسى از او حاجتى مى‏ خواست، كمك خود را با گفتار خوش همراه مى ‏كرد.»
و امام حسن عليه‏ السلام نيز با نيازمندان رويه پيامبر صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏آله ‏وسلم را مى‏ پيمود.
«مردى از امام چيزى درخواست كرد كه در توانايى حضرت نبود. به او گفت: اگر توان اداى خواسته تو را داشتيم، بهره و سود ما بيشتر از تو بود و مى‏ بايست از تو تشكر مى ‏كرديم. پس اينك كه از تشكر و سپاس از تو محروم شديم، ما را از عذرى كه برايمان در نظر مى‏ گيرى، محروم مكن».

منبع:کوثر ، پاييز 1381، شماره 55
نوشته شده توسط :سيد عباس رضوى