سوره بقره آیه 90-87

87. وَ لَقَدْ آتَیْنا مُوسَى الْكِتابَ وَ قَفَّیْنا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَ آ تَیْنا عیسَى ابْنَ مَرْیَمَ الْبَیِّناتِ وَ اَیَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُس ِ اَفَكُلَّما جائَكُمْ رَسُولٌ بِما لاتَهْوى اَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَریقاً كَذَّبْتُمْ وَ فَریقاً تَقْتُلُونَ.

88. وَقالُوا قُلُوبُنا غُلْفٌ بَلْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِكُفْرهِمْ فَقَلیلَاً ما یُؤْمِنُونَ.

89. وَلَمّا جائَهُمْ كِتابٌ مِنْ عِنْدِاللَّه ِ مُصَدّقٌ لِما مَعَهُمْ وَ كانُوا مِنْ قَبْلُ یَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذینَ كَفَرُوا فَلَمّا جائَهُمْ ماعَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ فَلَعْنَةُاللَّهِ عَلَى الْكافِرینَ.

90. بِئْسَمَا اشْتَرَوْا بِهِ اَنْفُسَهُمْ اَنْ یَكْفُرُوا بِما اَنْزَلَ اللَّهُ بَغْیاً اَنْ یُنَزِّلَ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ عَلى مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ فَباؤُ بِغَضَبٍ عَلى غَضَبٍ وَ لِلْكافِرینَ عَذابٌ مُهینٌ.

ترجمه

87. و ما به موسى، كتاب [آسمانى تورات ] را دادیم، و پس از او پیامبرانى را پشت سر هم فرستادیم، و عیسى فرزند مریم را معجزه هاى روشن بخشیدیم، و او را با «روح القدس» تأیید كردیم؛ پس چرا هرگاه پیامبرى [ازسوى خدا] چیزى را كه خوشایندتان نبود براى شما آورد، [دربرابر او] تكبر ورزیدید و درنتیجه، گروهى [از پیامبران خدا] را دروغگو انگاشتید و گروهى را كشتید؟!

88. و [آنان از سر خودپرستى و تمسخر] گفتند: «دلهاى ما در غلاف [غفلت ] است.» [از این رو، چیزى از پیام خدا را درنمى یابیم؛ نه، اینگونه نیست ] بلكه خدا آنان را به كیفر كفرشان لعنت كرده [و از مهر و رحمت خویش دور ساخته ] است؛ [به همین دلیل حقیقت را درنمى یابند] پس اندكى ایمان مى آورند.

89. و هنگامى كه ازسوى خدا كتابى - كه تصدیق كننده آنچه نزد آنان است - بر ایشان آمد، و [با اینكه ] از دیرباز بر كسانى كه كفر ورزیده بودند [با نوید آمدن آن ]پیروزى مى جستند، امّا زمانى كه آنچه را مى شناختند [و در انتظارش بودند ]برایشان آمد، به آن كفر ورزیدند، [و كتاب و آورنده اش را انكار كردند؛ ]پس لعنت خدا بر كفرگرایان باد.

90. وه كه خویشتن را به چه بد بهایى فروختند كه به آنچه خدا فرو فرستاد، كفر ورزیدند. از سر حسد بر اینكه چرا خدا از فزونبخشى خویش بر هركس از بندگانش كه بخواهد [و آنان را شایسته بنگرد، آیاتى ]فرومى فرستد؟ از این رو به خشمى بر خشم ديگر [از سوى خدا] گرفتار آمدند؛ و كافران عذابى خفّت بار خواهند داشت.

تفسیر

در این آیات نیز برخى از نعمتهاى معنوى كه به فرزندان اسرائیل ارزانى شد و آنان ناسپاسى كردند، بیان مى شود: «و لقد آتينا موسى الكتاب و قفّینا من بعده بالرّسل» (و ما به موسى كتاب آسمانى دادیم و ازپى او پیامبرانى پشت سرهم فرستادیم).

پیامبرى پس از پیامبر دیگر، به بعثت و هدایت آنان فرمان یافتند تا هر كدام راه و رسم آسمانى پیامبر پیش از خود را پى گیرد و همه مردم را به یكتاپرستى و عمل براساس مقررّات خدا فراخواند. تمامى پیامبرانى كه پس از موسى (ع) تا طلوع مسیح (ع) آمدند، همه و همه پیرو راه و رسم موسى (ع) بودند و فرمان داشتند كه مردم را به تورات و عمل به مقررّات آن فراخوانند.

«و آتینا عیسى بن مریم البیّنات»

و به عیسى پسر مریم دلیلهاى روشن و معجزه هاى آشكار بخشیدیم؛ معجزاتى چون زنده ساختن مردگان به خواست خدا، شفابخشیدن به كور مادرزاد و یا بیمار گرفتار به مرض پیسى؛ تا در پرتو این معجزه ها مردم را به توحید و تقوا فراخواند.

با اینكه همه پيامبران خدا ازطريق فرشته وحى تأييد و يارى مى شوند، چرا خدا ازمیان همه آنان، مسیح (ع) را بطور صریح با این ویژگى وصف مى كند؟

پاسخ

بدان دلیل كه مسیح (ع) براى هدایت قومى بهانه جو فرستاده شد، و از ولادتش تا صعودش به آسمان به خواست خدا، هماره با خطرات و مشكلات و بداندیشیها روبرو بود، و ولادتش نیز به اراده خدا به سبكى خاص و از مادرى تنها انجام پذیرفت؛ و گرنه همه پیامبران خدا، بویژه برترین آنان، پیوسته مورد احترام و تكریم بسیار فرشته وحى بودند، و او به فرمان خدا آنان را در مراحل حسّاس تاریخ یارى مى كرد.

آخرين نكته در آیه شریفه اين است كه انسان را در گفتار و كردارش صاحب اراده و اختيار و انتخاب مى شناسد، و پندار جبرگرایان را - كه در پدیدآمدن گفتار و كردار، اراده انسان را مؤثّر نمى دانند - مردود اعلان مى كند؛ چرا كه ادّعاى پوچ یهود، همان پندار جبرگرایان است، و پاسخ قرآن، بر بى اساس بودن این پندار دلالت دارد. آنان مى گفتند: دلهاى ما در غلاف غفلت است؛ از این رو، چیزى از پیام خدا را درنمى یابیم. و آیه شریفه بروشنى پاسخ مى دهد كه: نه، هرگز! بلكه آنان بخاطر كفرشان لعن و از رحمت و هدایت خدا دور شدند؛ و این ثمره شوم، عملكرد زشت آنان بود.

«و لمّا جائهم كتابٌ من عنداللَّه مصدّقٌ لما معهم»

و وقتى كتابى از نزد خدا براى آنان آمد كه آنچه را با آنان است، تصدیق مى كند، باآنكه آنان پيش از اين با نويدِ آمدنِ آن بر كسانى كه كفر ورزيده اند پیروزى مى جستند، امّا آنگاه كه آنچه را و آنكه را مى شناختند، به سویشان آمد، به آن و آورنده اش كفر ورزیدند.

شأن نزول این آیه شریفه

از حضرت صادق (ع) نیز در این مورد آورده اند كه:

یهود با تلاوت كتاب آسمانى خویش دریافته بودند كه موقعیت و جایگاه هجرت محمّد(ص) - آخرین و برترین پیام آور خدا - در میان كوه «احد» و «عیر» است، از این رو، از سرزمین خود كوچ كردند و در آنجا فرود آمدند و بصورت سه گروه در «خیبر»، «فدك» و «تیما»، بساط زندگى پهن كردند، بدان امید كه با ظهور اسلام و پیامبر، به او ایمان آورند. گروهى به نمایندگى از آنان باز هم به جستجو پرداختند، تا اینكه با یارى گرفتن از شترداران عرب، نقطه مورد نظر را در مدینه یافتند؛ آنگاه طى نامه هایى به سه گروه نوشتند كه ما با پیدا كردن مكان دقیق هجرت پیامبر، به رستگارى بزرگى نائل آمده ایم؛ شما نیز به سوى مدینه بیایید تا دست در دست هم به انتظار بعثت و هجرت پیامبرى كه نویدش را دریافت داشته ایم، بنشینیم. امّا همدینانشان پاسخ دادند كه ما در این نقاطى كه فرود آمده ایم، دیگر بساط زندگى گسترده ایم و كوچ دوباره ما مشكل است؛ علاوه بر این، فاصله بسیارى هم با شما نداریم و با آمدن آن حضرت، بسرعت به سوى شما خواهیم شتافت. و بدینسان، گروهى دیگر در مدینه اقامت گزیدند.

كارگزاران حكومت «یمن» بعد از آگاهى از استقرار یهود در مدینه و اطراف آن، آنان را محاصره كردند. يهود پس از آنكه از پادشاه یمن شكست خوردند، از او امان خواستند؛ سپس دلیل هجرت خود را شرح دادند و گفتند كه اینجا جایگاه هجرت برترین و آخرین پیام آور خداست. پادشاه یمن پس از شنيدن اين مطلب، گروهى از اسیران یهود را آزاد ساخت به این شرط كه با آمدن پیامبر اسلام(ص)، به یارى او برخیزند.

بعد از آنكه یهود در مدینه مستقر شدند، دو گروه «اوس» و «خزرج» كه شرك گرا و بت پرست بودند، گاه و بیگاه به اموال و امكانات آنان دست درازى مى كردند؛ و یهودیان چون دربرابر آنان قدرت دفاع نداشتند، مى گفتند: به خواست خدا و با ظهور محمّد(ص)، ما بر شما پیروز خواهیم شد و دست شما را از مال و اموال و شهر و دیار خویش كوتاه خواهیم كرد. امّا شگفتا كه پس از آمدن پیامبر(ص) به مدینه، شرك گرایان به او ایمان آوردند و گروه بزرگ انصار را تشكیل دادند، امّا یهودیان راه حق ستیزى را درپیش گرفتند. و این همان چیزى است كه آیه شریفه آن را ترسیم مى كند.