سوره بقره آیه 86-83

83. و [بیاد آورید] هنگامى را كه از فرزندان اسرائیل پیمان استوار گرفتیم كه: «جز خداى یكتا را نپرستید، و به پدر و مادر و نزدیكان و یتیمان و بینوایان نیكى [و احسان ] كنید، و با مردم [به زبان ] خوش سخن گویید، و نماز را بپادارید و زكات [مال خویش ]را بدهید»؛ آنگاه [ با اینكه پیمانى استوار بسته بودید،] جز اندكى از شما، درحالیكه پشت كردید، [از حق ]رویگردان شدید.

84. و [نیز بیاد آورید] زمانى را كه از شما پیمان استوار گرفتیم كه: «[هان! ]خون یكدیگر نریزید، و همدیگر را از سرزمین خود بیرون نكنید»؛ آنگاه شما [به این پیمان ] اقرار كردید، درحالیكه خود گواهید.

85. پس این شما هستید كه یكدیگر را مى كشید، و گروهى از [هم مسلكان ] خودتان را از [شهر و] دیارشان بیرون مى رانید، و از روى گناه و تجاوز، برضدّ آنان همدست [و همداستان ] مى شوید. و [با این شكستن پیمانتان با خدا، باز هم ] اگر [برخى از ]آنان به اسارت نزد شما آیند، با [پرداخت ] فدیه آزادشان مى سازید؛ درحالیكه [نه تنها ریختن خون، بلكه ]بیرون كردن آنان [از خانه و كاشانه و شهرشان ] بر شما تحریم شده است. پس آیا شما به بعضى از [مقرّرات ]كتاب [آسمانى تورات ]ایمان مى آورید و به پاره اى از [قوانین آن ]كفر مى ورزید؟! اینك [بدانید كه ] كیفر هر كس از شما كه چنین [رفتار ]كند، جز رسوایى [بزرگ ] در زندگى دنیوى نخواهد بود؛ و روز رستاخیز [نیز ]آنان را به شدیدترین عذابها بازخواهند گرداند؛ و خدا از آنچه انجام مى دهید، غافل نیست.

86. اینان كسانى هستند كه زندگى دنیا را دربرابر آخرت خریدند. از این رو، نه [در] غذاب آنان تخفیف داده خواهد شد و نه از سویى یارى خواهند شد.

تفسیر

در آیات گذشته، از پیمان بنى اسرائیل به اشاره سخن رفت؛ و اینك گويى قرآن به مواد آن مى پردازد تا براى همگان درسى باشد. از این رو مى فرمايد: «و اذ اخذنا میثاق بنى اسرائیل ...» (و [بیاد آورید] هنگامى را كه از فرزندان اسرائيل پيمان استوار گرفتیم).

منظور از پیمان چیست؟

برخى گفته اند؛ منظور، دلايل روشن و برهانهاى انسانسازى است كه ازجانب خرد و وجدان و فطرت و نیز اديان توحيدى، براى درستى و شایستگى كارهاى پسندیده و وانهادن كارهاى زشت و ظالمانه اقامه مى شود.

عدّه اى نیز گفته اند: منظور، پیمانهایى است كه پیامبران از امّتها مى گیرند؛ و این كار با گفتار روشن صورت مى پذیرد.

با این بیان، معناى آیه شریفه این خواهد بود كه: [بیاد آورید] هنگامى را كه به بنى اسرائیل سخت سفارش كردیم كه: جز خداى یكتا را نپرستید: «لا تعبدون الّااللَّه» و به پدر و مادر و نزدیكان و یتیمان و بینوایان نیكى كنید: «و بالوالدین احساناً». و این همان چیزى است كه به همه امّتها ازجمله پیروان قرآن سخت سفارش شده است. و مى دانيم كه نيكى و نيكوكارى به پدر و مادر و نزديكان و يتيمان و بینوایان، میدان وسیعى دارد؛ و از رفتار نیك گرفته تا فرمانبردارى و گوش به سخنان آنان سپردن، مهر و محبّت نثارشان ساختن و دعاى خیر براى آنان كردن، همه را دربر مى گیرد. و درمورد نزدیكان (و ذى القربى) نیز، از صله رحم و پیوند قلبى با آنان و كمك معنوى و مادّى گرفته تا ارشاد و هدایت آنان، همه را شامل مى شود.

همچنين درخصوص كودكان پدر ازدست داده (والیتامى ) ممكن است مقصود، رعایت حقوق آنان در همه ابعاد و نثار مهر و محبّت به آنان باشد.

درمورد بینوایان (والمساكین) نیز اين سفارش شامل پرداخت حقوق واجب مالى و حقوق غيرواجب و اخلاقى مى شود.

امّا خوش سخن گفتن با مردم (وقولوا للنّاس حُسْنَاً):

از پنجمین امام نور(ع) نقل كرده اند كه فرمود: منظور این است كه بهترین واژه ها و سخنانى را كه دوست دارید به شما بگویند، به مردم بگویید؛ زیرا خدا بنده اى را كه ناروا مى گوید، نفرین مى كند، سخنان ناراحت كننده به مردم مى زند، از ناسزاگویى پروا ندارد، و یكدندگى و ستیزه را در پرسش شیوه خود مى سازد، دشمن مى دارد؛ و بنده اى را دوست مى دارد كه بردبار و پاكدامن و پارسا باشد:

درمورد این جمله از آیه شریفه - «وقولوا للنّاس حُسْنَاً» - بحث ديگرى نیز مطرح شده؛ و آن اينكه آيا این دستور جهانشمول است و به گفتار نیك با همه انسانها فرمان مى دهد يا تنها با مردم باايمان بايد اينگونه بود؟

در این خصوص، حضرت باقر (ع) مى فرماید: «هو عام فى المؤمن والكافر.» (اين يك دستور همگانى و جهانشمول است و گفتار نیك را با تمامى انسانها سفارش مى كند، همدین یا همنوع).

پیام آیه

این آیه شریفه، پيامى آرام بخش نیز براى پيامبر گرامى(ص) دارد و آن اينكه به او مى گوید: هان اى پیامبر بشردوست! از اینكه یهود عصر رسالت تو را گواهى نكردند و با وجود آگاهى از ویژگیهایت، به تو ایمان نیاوردند، اندوهگین مباش؛ چرا كه آنان على رغم ادّعا بر ایمان به كتاب خویش، به آن عمل نمى كنند، پس چگونه انتظار ایمان و پروا و عمل به قرآن را از آنان دارى؟

«اولئك الّذین اشترواالحیوةالدّنیا بالآخرة»

اینان همانانند كه زندگى دنیا را به بهاى آخرت خریدند