سوره بقره آیه 63-66

. وَ اِذْ اَخَذْنا میثاقَكُم وَ رَفَعْنا فَوْقَكُمُ الطُّورَ خُذُوا ما آ تَیْناكُمْ بِقُوَّةٍ وَاذْكُرُوا ما فیهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ.

64. ثُمَّ تَوَلَّیْتُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ فَلَوْلا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ لَكُنْتُمْ مِنَ الْخاسِرینَ.

65. وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذینَ اعْتَدَوْا مِنْكُمْ فِى السَّبْتِ فَقُلْنا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خاسِئینَ.

66. فَجَعَلْناها نَكالَاً لِمابَیْنَ یَدَیْها وَ ماخَلْفَها وَ مَوْعِظَةً لِلْمُتَّقینَ.

ترجمه

63. و [یادآرید] زمانى را كه از شما پیمان استوار گرفتیم، و [كوه ] طور را برفراز شما برافراشتیم [و پیام دادیم كه ]آنچه را به شما داده ایم، با همه توان بگیرید، و آنچه را در آن است، [با همه وجود ]بخاطر بسپارید؛ باشد كه پروا پیشه سازید.

64. سپس شما بعد از آن [پیمان استوار] رویگردان شدید؛ و اگر فزونبخشى خدا و مهر او بر شما نبود، بى تردید از زیانكاران بودید.

65. و بى گمان [خودتان حال و روز] كسانى از شما را كه در روز شنبه [از مرزهاى مقررّات خدا] تجاوز كردند، [بخوبى ] دانستید؛ پس ما به آنان گفتیم:« [به كیفر كارتان، ]به بوزینگانى مطرود تبدیل شوید [و چنان شدند].

66. و ما این [كیفر سخت ] را براى آنان و [نسلهاى ] پس از آنان عبرتى [فراموش ناشدنى ]، و براى پرواپیشگان، اندرزى [انسانساز] قرار دادیم.

تفسیر

در این آیات نیز روى سخن با بنى اسرائیل است؛ مى فرماید:

[بیاد آورید] آنگاه را كه از شما پیمان گرفتیم؛ پیمان فطرى بر توحیدگرایى و تقواپیشگى و عدالتخواهى و درست اندیشى و دریافت صحیح دلایل و برهانهاى این راه و رسم.

در اینكه منظور از این پیمان چیست، دو دیدگاه ارائه شده است:

1. بعضى بر این اندیشه اند كه منظور از این پیمان، همان عهدى است كه آفریدگار هستى از پیامبران گرفته؛ و آن را در آیه شریفه زیر ترسیم كرده است:

«وَ اِذْ اَخَذَاللَّهُ میثاقَ النَّبِيّينَ لَما آ تَيْتُكُمْ مِنْ كِتاب ٍ وَ حِكْمَةٍ...».

2. و برخى نیز گفته اند كه منظور از «میثاق» در آیه شریفه، همان گرفتن عهد و پیمان از آنان براى عمل به تورات است.

«و رفعنا فوقكم الطّور»

به بیان عدّه اى از مفسّران، این جمله از آیه شریفه درمورد بازگشت موسى (ع) از كوه طور و آوردن الواحى است كه تورات در آن بود و مقررّات خدا و ارزشها و ضدّارزشها همه در آن طرح شده بود. موسى (ع) به بنى اسرائیل فرمود: «اینك این كتاب خدا و مقررّات اوست؛ برگیرید و بدان عمل كنید». امّا آنان عمل به آن را گران یافتند؛ از این رو، سر باز زدند. و خدا فرشتگانى گسیل داشت تا كوه طور را برگرفتند و بر فراز سر آنان برافراشتند؛ و موسى (ع) به آنان هشدار داد كه اگر عمل به مقررّات الهى را تعهّد نسپارید، فرشتگان كوه را بر سرتان رها خواهند كرد. بنى اسرائیل پس از هشدار موسى (ع) به خود آمدند و ترسیدند؛ به همین جهت، تورات را گرفتند و درحالیكه به كوه طور مى نگریستند، به نشان فرمانبردارى از خدا، به سجده افتادند.

«خذوا ما آتیناكم بقوّةٍ»

ابن عبّاس و برخى دیگر مى گویند: منظور از این جمله این است كه تورات را با همه وجود و توان برگیرید و در اوج یقین به مقررّات آن عمل كنید.

از حضرت صادق (ع) پرسیدند كه منظور از این قدرت و اقتدار، قدرت جسمى است یا روحى؟ حضرت فرمود: هر دو.

عدّه اى مى گویند: مفهوم این جمله آن است كه تورات را بگیرید و با همه وجود به مقررّات آن عمل كنید.

«و اذكروا مافیه»

و آنچه را در آن است، بخاطر بسپارید [و به آن عمل كنید]

جمعى برآنند كه مقصود این فراز از آیه شریفه این است كه: بیاد آورید عذاب و كیفرى را كه خدا براى ترك كنندگان مقررّات تورات درنظر گرفته است. و در تأیید این دیدگاه روایتى نیز از حضرت صادق(ع) نقل كرده اند.

«لعلّكم تتّقون»

شاید شما با این یادآوریها و هشدارها، پرواى خدا را پیشه سازید و از نافرمانى او بترسید.

«ثمّ تولّیتم من بعد ذلك فلولا فضل اللَّه عليكم و رحمته لكنتم من الخاسرين»

و شما پس از آن، به عهد و پیمان خویش پشت كردید؛ و اگر بخشایش خدا و مهر او نبود [تا توبه شما را بپذیرد]، بى گمان از زیانكاران بودید

درباره بخشایش خدا و مهر او، یكى از قرآن پژوهان پیشین به نام «ابوالعالیه» مى گوید: منظور از فضل خدا، ایمان است و رحمت او قرآن شریف. با این بیان، معناى آیه شریفه این مى شود كه: اگر قدرت ایمانى كه من به شما ارزانى داشتم، نبود و اگر آفتهاى ایمان و موانع هدایت را از سر راه شما برنداشته بودم و قرآن را براى شما نمى فرستادم، راه حق و عدالت را نمى یافتید و درنتیجه زیانكار بودید.

«و لقد علمتم الّذين اعتدوا منكم فى السّبت فقلنا لهم كونوا قردةً خاسئین»

و كسانى از خودتان را كه در روز شنبه [از فرمان خدا] تجاوز كردند، نیك شناختید؛ پس ما [نيز به كیفر قانون شكنى و فريبكاريشان،] به آنان گفتیم:«[اینك ] بوزینگانى طردشده باشید»

آرى؛ آنان با زیرپانهادن مقررّات خدا درمورد صیدنكردن ماهى در روزشنبه، با ترفندى آنها را در همان روز كه با احساس امنیت برروى آبها گرد مى آمدند، به محاصره درمى آوردند؛ و آنگاه در روز یكشنبه همه را صید مى كردند و با فریبكارى چنین وانمود مى كردند كه به مقررّات خدا احترام مى گذارند، درحالیكه كارشان تجاوز به قانون خدا بود، زیرا همان مرحله به محاصره درآوردن ماهیها در گوشه اى از آبها براى گرفتن آنها، خود صید آنها بود.