سوره بقره آیه 157-153

آیه 153 : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ
ترجمه : اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد از شكيبايى و نماز يارى جوييد زيرا خدا با شكيبايان است

تفسیر نور : مشابه این کلام الهى را در همین سوره خواندیم که خداوند به بنى ‏اسرائیل مى‏ فرمود: در برابر ناملایمات و سختى‏ ها، از صبر و نماز کمک بگیرید. در این آیه نیز به مسلمانان دستور داده مى‏ شود تا در برابر حوادث سخت زندگى، از صبر و نماز یارى بجویند. آرى، دردهاى یکسان، داروى یکسان لازم دارد.
اصولاً انسانِ محدود، در میان مشکلات متعدّد و حوادث ناگوار، اگر متصل به قدرت نامحدود الهى نباشد، متلاشى و منکوب مى‏ شود. و انسانِ مرتبط با خداوند، در حوادث و سختى‏ ها، خود را نمى‏ بازد و براى او حوادث، بزرگ نمى‏ نماید. کسى که نماز را با حضور قلب و با توجّه مى‏ خواند، به معراج مى‏ رود. هرچه پرواز معنوى او بیشتر باشد و بالاتر رود، دنیا و مشکلات آن و حتّى خوشى ‏هاى آن کوچکتر مى‏ شود.
انسان، یا در نعمت بسر مى ‏برد که باید به آیه قبل عمل کند؛ «اذکرونى، اشکروا لى» و یا در سختى به سر مى‏ برد که باید به این آیه عمل کند؛ «استعینوا بالصبر»
خداوند مى ‏فرماید: خدا با صابران است و نمى‏ فرماید: با نمازگزاران است. زیرا نماز نیز نیاز به صبر و پایدارى دارد.
در روایات مى‏ خوانیم: هرگاه کار سختى براى حضرت على (ع) پیش مى‏ آمد حضرت دو رکعت نماز مى ‏خواند. این سیره را بوعلى سینا نیز عمل مى‏ کرد.
صبر، مادر همه کمالات است. صبر در جنگ، مایه شجاعت است. صبر در برابر گناه، وسیله تقواست. صبر از دنیا، نشانه زهد است. صبر در شهوت، سبب عفّت است. صبر در عبادت، موجب طاعت، و صبر در شبهات، مایه‏ ى وَرع است.

پیام ها

۱- ایمان اگر همراه با عمل و توکّل و صبر و عبادت باشد، کاربرد بیشترى خواهد داشت. الّذین آمنوا استعینوا بالصبرو...»
۲- نماز اهرم است، بار نیست. «استعینوا بالصبر والصلوة»
۳- صبر و نماز، وسیله‏ ى جلب حمایت‏ هاى الهى هستند. «استعینوا بالصبر والصلوة انّ اللّه مع الصابرین»
۴- اگرچه خداوند با هرکس و در هر جایى حضور دارد؛ «هو معکم اینما کنتم» و لکن همراهى خدا با صابران، معناى خاصّى دارد و آن لطف، محبّت و یارى رسانى خداوند به صابران است. «انّ اللّه مع الصابرین»

تفسیر برهان : ابن عباس، از رسول الله صلی الله علیه و آله نقل کرده که: در هر آیه ای از قرآن کریم که: «یا أَیها الَّذِینَ آمَنُواْ» آمده باشد، علی علیه السلام در رأس آن و امیر آن است.(4)(اولین و بهترین مصداق ایمان آورندگان، علی علیه السلام است)

------

آیه 154 : وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْيَاءٌ وَلَكِنْ لَا تَشْعُرُونَ
ترجمه : و كسانى را كه در راه خدا كشته مى ‏شوند مرده نخوانيد بلكه زنده‏ اند ولى شما نمیدانید

تفسیر نور : در جنگ بدر، چهارده نفر از مسلمانان به شهادت رسیدند که شش نفر آنها از مهاجران و هشت نفر از انصار بودند. برخى از مردم مى‏ گفتند: فلانى مُرد. این آیه نازل شد و آنان را از این تفکّر نهى کرد. شهدا، نه تنها نامشان یا آثار کارهایشان زنده و باقى است، بلکه یک زندگى واقعى برزخى دارند. زندگى ‏اى که در آن رزق و شادى و بشارت است، زندگى در جوار رحمت خدا که در آن حزن و ترس وجود ندارد. مشخّصات این زندگى، در تفسیر سوره آل‏عمران خواهد آمد. انشاءاللّه.
شهادت در راه خدا، شامل کشته شدن در میدان نبرد، ترور و سوءقصد دشمنان، کشته شدن مؤمنان در دفاع از جان و ناموس و مال، در هر مکان و زمان مى‏ شود.

پیام ها

۱- نگرش هاى محدود مادّى را باید با ایمان به خدا و گفته‏ هاى او تکمیل و تصحیح کرد. «لاتقولوا»
۲- تکالیف سخت، نیاز به پشتوانه اعتقادى و جبران خسارت‏ ها دارد. آرى، کسى که بداند زنده است، به شهادت رو مى‏ کند. «لاتقولوا... اموات بل احیاء»
۳- شهادت، زمانى ارزش دارد که در راه خدا باشد. «فى سبیل اللَّه»
۴- پیکار در راه دین، از ارزش هاى والا در پیشگاه خداوند است. «یقتل فى‏سبیل‏اللَّه»
۵ - روح، بعد از مرگ باقى است، هرچند جسم و بدن متلاشى شود. «احیاء»
۶- سرچشمه بسیارى از تحلیل‏ ها، ناآگاهى از واقعیّات است.«لاتقولوا، لاتشعرون»

آیه 155 : وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ
و قطعا شما را به چيزى از [قبيل] ترس و گرسنگى و كاهشى در اموال و جانها و محصولات مى ‏آزماييم و مژده ده شكيبايان را (۱۵۵)

تفسیر نور : براى پیروزى در آزمایشِ خوف از دشمن، نیاز به توکّل و یاد خداست و براى مبارزه با کمبودها، نیاز به صبر است که در دو آیه قبل «واستعینوا بالصبر والصلوة» راه را نشان داده است.
لازم نیست همه‏ ى مردم با همه‏ ى مسائل آزمایش شوند، بلکه ممکن است:

الف: هرکس با چیزى آزمایش شود.
ب: فردى در آزمایشى روسفید باشد، ولى در امتحان دیگرى رسوایى به بارآورد.
ج: ممکن است آزمایش فردى، وسیله‏ ى آزمایش دیگران نیز باشد.
گاهى کم شدن مال و محصولات یا پیدا شدن خوف و ترس و سایر مشکلات، به خاطر آزمایش الهى است، ولى در بعضى اوقات، این امور کیفر اعمال خود انسان‏ هاست. انسان‏ ها گاهى مرتکب بعضى گناهان مى‏ شوند که خداوند آنهارا به برخى گرفتارى‏ ها مبتلا مى‏ کند. امام على (ع) مى‏ فرماید: «انّ اللَّه یبتلى عباده عند الاعمال السیّئة بنقص الّثمرات و حبس البرکات و اغلاق خزائن الخیرات لیتوب تائب ویتذکّر متذکّر» همانا خداوند، بندگان خود را به خاطر اعمال فاسدشان، به کمبود محصول و حبس برکت و بسته شدن منابع خیر، گرفتار مى‏ کند تا شاید متذکّر شوند و توبه نمایند.
البتّه همین تنبّه نیز آزمایش است، همانگونه که بر اثر ایمان نعمتى مى‏ دهد که وسیله آزمایشى است؛ «لاسقیناهم مآء غدقاً لِنَفتنهم فیه» همانا آبى گوارا به آنان نوشاندیم تا ایشان را آزمایش کنیم.

خداوند چندین عنایت به صابران نموده است از جمله:

۱- محبّت. «واللَّه یحبّ الصابرین»
۲- نصرت. «ان اللَّه مع الصابرین»
۳- بهشت. «یجزون الغرفة بما صبروا»
۴- پاداش بى‏حساب. «انما یوفّى الصّابرون اجرهم بغیر حساب»
۵ - بشارت. «بشّر الصابرین»
راه پیروزى در آزمایش‏ هاى الهى چند چیز است:
الف: صبر و مقاومت.
ب: توجّه به گذرا بودن حوادث و مشکلات.
ج: توجّه به تاریخ گذشتگان که چگونه مشکلات را پشت سر گذارده ‏اند.
د: توجّه به اینکه همه مشکلات ما در منظر و دید خداست و همه چیز حساب دارد.
امام حسین (ع) وقتى فرزندش روى دستانش تیر خورد و شهید شد، فرمود: «هَوِّن علىّ ما نزل بى انّه بعین اللّه» این حادثه سخت، چون خدا مى‏ بیند برایم آسان مى‏ نماید.

پیام ها

۱- آزمایش و امتحان یک برنامه و سنّت حتمى الهى است. «ولَنبلوَنّکم»
۲- ناگوارى‏ ها، سبب مقاومت ورشد است. بسیارى از صفات انسان از قبیل صبر، رضا، تسلیم، قناعت، رهد، تقوا، حلم و ایثار، در سایه‏ ى برخورد با تنگدستى‏ ها است. «وبشّر الصابرین»
۳- مورد بشارت، در آیه بیان نشده است تا شامل انواع بشارت‏ هاى الهى باشد. «بشّر الصابرین»

تفسیر برهان : محمد بن ابراهیم نعمانی معروف به ابن زینب، از محمد بن همام، از عبد الله بن جعفر حمیری، از احمد بن هلال، از حسن بن محبوب، از علی بن رئاب، از محمد بن مسلم، از امام صادق علیه السلام روایت می کند که فرمود: پیش از قیام حضرت قائم علیه السلام، نشانه هایی است که امتحانی از جانب خداوند متعال برای بندگان مؤمنش می باشد. راوی می گوید: به حضرت عرض کردم: آن نشانه ها چیست؟ حضرت فرمود: آیه: «وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیءٍ مِّنَ الْخَوفْ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الأَمَوَالِ وَالأنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ» است. حضرت فرمود: «وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ» یعنی مؤمنان «بِشَیءٍ مِّنَ الْخَوفْ» یعنی از پادشاهانی از نبی فلان در اواخر سلطنتشان، «وَالْجُوعِ» به خاطر گرانی کالاهایشان، «وَنَقْصٍ مِّنَ الأَمَوَالِ» یعنی بی فایده بودن تجارت ها و کم بودن سود آن، «وَالأنفُسِ» یعنی مرگ زودهنگام، «وَالثَّمَرَاتِ» یعنی کم بودن سود چیزهایی که کاشته می شود و کم بودن برکت میوه ها، «وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ» یعنی به هنگام قیام حضرت قائم علیه السلام،

آیه 156 : الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ
[همان] كسانى كه چون مصيبتى به آنان برسد مى‏ گويند ما از آن خدا هستيم و به سوى او باز مى‏ گرديم (۱۵۶)

تفسیر رنور : در حدیث مى‏ خوانیم: هرگاه با مصیبتى مواجه شدید، جمله‏ ى «انّا لِلّه و انّا الیه راجعون» را بگویید. گفتن «انّا لِلّه» و یاد خدا به هنگام ناگوارى‏ ها، آثار فراوان دارد:

الف: انسان را از کلام کفر آمیز و شکایت باز مى ‏دارد.
ب: موجب تسلیت و دلدارى و تلقین به انسان است.
ج: مانع وسوسه‏ هاى شیطانى است.
د: اظهار عقاید حقّ است.
ه : براى دیگران درس و الگو شدن است.

مردم در برابر مشکلات و مصایب چند دسته‏ اند:

الف: گروهى جیغ و داد مى‏کنند. «اذا مسّه الشّر جزوعاً»
ب: گروهى بردبار و صبور هستند. «و بشّر الصابرین»
ج: گروهى علاوه بر صبر، شکرگزارند. «اللّهم لک الحَمد حَمد الشّاکرین لَک على مُصابهم»
این برخوردها، نشانه ‏ى معرفت هر کس نسبت به فلسفه‏ ى مصایب و سختى‏ هاست. همانگونه که کودک، از خوردن پیاز تند، بى‏تابى مى ‏کند و نوجوان تحمّل مى‏ کند، ولى بزرگسال پول مى‏ دهد تا پیاز خریده و بخورد.

پیام ها

۱- ریشه‏ ى صبر، ایمان به خداوند، معاد وامید به دریافت پاداش است. «الصّابرین الّذین... قالوا انّا للّه و انّا الیه راجعون»

تفسیر برهان : سید رضی در خصائص نقل می کند که علی علیه السلام پس از آن که شنید که مردی می گوید: «إِنَّا لِلّه وَإِنَّا إِلَیه رَاجِعونَ» به او فرمود: ای مرد! این که می گوییم: إِنَّا لِلّه، اقرار ما به فرمانروایی خداوند است و این که می گوییم:«إِنَّا إِلَیه رَاجِعونَ»، اقرار ما به فناپذیر بودن می باشد

آیه 157 : أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ
بر ايشان درودها و رحمتى از پروردگارشان [باد] و راه‏يافتگان [هم] خود ايشانند

تفسیر نور : خداو ند بر مؤمنانى که در مشکلات، صبر و مقاومت کرده‏ اند، خود درود و صلوات مى‏ فرستد؛ «صلوات من ربهم» ولى درباره مؤمنان مرفّه که زکات اموالشان را مى‏ پردازند، دستور مى‏ دهد پیامبر درود بفرستد. «صلّ علیهم»

پیام ها

۱- خداوند، صابران را غرق در رحمت خاصّ خود مى‏ کند. «علیهم صلوات»
۲- تشویق صابران از طرف خداوند، به ما مى‏ آموزد که باید ایثارگران و صابران و مجاهدان، در جامعه از کرامت واحترام خاصّى برخوردار باشند. «علیهم صلوات من ربّهم...»
۳- تشویق، از شئون ربوبیّت و لازمه تربیت است. «صلوات من ربهم»
۴- هدایت صابران، قطعى و مسلّم است. با آنکه در قرآن، هدایت یافتن بسیارى از انسان‏ ها، تنها یک آرزو است؛ «لعّلهم یهتدون» ولى در مورد صابران، هدایت آنان قطعى تلقّى شده است. «اولئک هم المهتدون»
۵ - هدایت، مراحلى دارد. با اینکه گویندگانِ «انّا ِللّه ‏و انّا الیه ‏راجعون» مؤمنان و هدایت‏ شدگان هستند، ولى مرحله بالاتر را بعد از صبر و دریافت صلوات و رحمت الهى کسب مى‏ کنند. «اولئک هم المهتدون»