تفسیر سوره بقره آیه 8

نفاق؛ ميانۀ كفر و ايمان

قرآن، که کتاب هدایت است، ویژگی ‌های مؤمنان و کافران و منافقان را برای ما بیان می ‌کند تا هم بفهمیم خود از کدام گروه هستیم، هم دیگران را بشناسیم و بتوانیم به ‌گونه‌ ای مناسب با آنان رفتار کنیم.

از آغاز سورۀ بقره تا اینجا، چهار آیه، مؤمنان را و دو آیه، کافران را معرفی کرده است. این آیه و آیات بعد که سیزده آیه می‌ شود، گروه سومی را معرفی می‌ کند که نه نورانیت گروه اول را دارند و نه جسارت و صراحت گروه دوم را؛ نه در دل، ایمان دارند و نه به زبان، اظهار کفر می‌ کنند. اینان، منافقان ترسویی هستند که کفر درونی خود را پنهان می‌ کنند و در ظاهر، ادعای اسلام‌ داشتن می‌ کنند.

پس از هجرت پیامبر اسلام(ص) از مکه به مدینه و شکستِ سخت مشرکان از مسلمانان در جنگ بدر، برخی مردم مکه و مدینه با آنکه در دل، اعتقادی به اسلام نداشتند، برای حفظ جان و مال خود یا برای رسیدن به موقعیت و مقامی در میان مسلمانان، به‌‌ ظاهر اسلام آوردند و خود را هم‌ رنگ دیگران ساختند. روشن است که آن‌ ها، این شهامت را نداشتند که همانند دیگر کفّار، کفر خود را اظهار کنند تا صف آن‌ ها از مؤمنان جدا گردد.

نفاق و دورویی، پدیده‌ ای است که همۀ انقلاب‌ ها با آن رو به‌ رو هستند و نباید تصور کرد همۀ کسانی که اظهار همراهی و همگامی می‌ کنند، در دل نیز چنین تعهدی دارند. چه بسا افرادی که ظاهری اسلامی دارند، اما در باطن به اسلام ضربه می‌ زنند.

از اين آيه مى ‌آموزيم:

ايمان، امری قلبی است، نه زبانی. پس برای شناخت افراد، فقط به گفته‌های آن‌ها بسنده نكنيم.

نکته‌های آیه: «وَمِنَ النَّاسِ مَن يَقُولُ ءَامَنَّا بِاللَّهِ وَبِالْيَوِمِ الاَْخِرِ وَمَا هُم بِمُؤْمِنِينَ‏‏» بقره/8

در آغاز این سوره، براى معرّفى مؤمنان چهار آیه و براى شناسایى كفّار دو آیه آمده است. از آیه 8 تا 20 گروه سومى را معرّفى مى ‏كند كه منافق هستند. اینان نه ایمان گروه اوّل را دارند و نه جرأت و جسارت گروه دوم را در ابراز كفر. منافق، همانند موش صحرایى است كه براى لانه ‏اش دو راه فرار قرار مى‏ دهد، یكى از آن دو را باز مى ‏گذارد و از آن رفت و آمد مى‏ كند و دیگرى را بسته نگه مى ‏دارد. هر گاه احساس خطر كند با سر خود راه بسته را باز كرده و مى ‏گریزد. نام سوراخ مخفى موش «نافقاء» است كه كلمه منافق نیز از همین واژه گرفته شده است. (قاموس و مفردات)

گرچه مراد از نفاق در این آیات، كفر در دل و اظهار ایمان است، ولى در روایات نفاق، داراى معناى گسترده ‏اى است كه هركس زبان و عملش هماهنگ نباشد، سهمى از نفاق دارد. در حدیث مى ‏خوانیم: اگر به امانت خیانت كردیم و در گفتار دروغ گفتیم و به وعده ‏هاى خود عمل نكردیم، منافق هستیم گرچه اهل نماز و روزه باشیم. (سفینةالبحار، ج‏2، ص‏605)

نفاق، نوعى دروغِ عملى و اعتقادى است و ریاكارى نیز نوعى نفاق است.(تفسیر نمونه)

________________________

پیام‌های آیه: «وَمِنَ النَّاسِ مَن يَقُولُ ءَامَنَّا بِاللَّهِ وَبِالْيَوِمِ الاَْخِرِ وَمَا هُم بِمُؤْمِنِينَ‏‏» بقره/8

1- ایمان، یك مسئله قلبى است و به اظهارات انسان بستگى ندارد. «ماهم بمؤمنین»

2- اساس ایمان، ایمان به مبدأ و معاد است. «آمنا باللَّه و بالیوم الآخر»

3- خداوند از درون انسان، آگاه است. «وما هم بمؤمنین»