آداب زیارت امام رضا (ع)

آداب زیارت بسیار است اما در اینجا به تعدادی از آنها می پردازیم:

1ـ هر کس دوست دارد که امام معصوم (علیه السلام) او را بطلبد و به او اجازه شرفیابى دهد، قبل از حرکت از همه آنهایى که از جانب او احتمالا اذیت و آزارى و لو در حد یک کدورت قلبى به آنها رسیده، حلیت بطلبد؛ خصوصاً کسانى که از محبان و موالى آن بزرگواران به حساب مى آیند. این مطلب شواهد فراوانى دارد، از جمله داستان معروف ابراهیم جمال (ساربان) و على بن یقطین صحابى خاص امام کاظم (علیه السلام) و وزیر هارون الرشید (البته با اجازه آن حضرت و براى نجات مظلومان) مى باشد که بر اثر عدم موافقت با ملاقات ابراهیم جمال امام (علیه السلام) او را به ملاقات خود راه نداد و فرمود: چون قلب این مرد از تو شکسته است خدا زیارت تو را نیز قبول نکرد. على بن یقطین ناچار به سراغ ابراهیم جمال آمد و با تواضع بى نظیر با او ملاقات کرد و از او حلیت طلبید؛ پس از آن بود که امام او را به حضور پذیرفت و بشارت قبولى اعمالش را به او داد.(1)

2ـ هرگونه حق الناس و از جمله خمس و زکات اموال را ـ مخصوصاً به هنگام سفر حج ـ بپردازد؛ چرا که تا اموال انسان پاک نشود، نه اعمال او با استفاده از آن اموال صحیح است و نه شایسته تقرب به درگاه خداوند مى باشد.

3ـ غسل زیارت کند و این دعا را هنگام غسل (یا بعد از آن) بخواند:
«أللهُم اجْعَلْهُ لی نُوراً وَ طَهُوراً وَ حِرْزاً، وَ شِفاءً مِنْ کُل داء وَ آفَة وَ عاهَة، اَللهُم طَهرْ بِهِ قَلْبی، وَاشْرَحْ بِهِ صَدْری، و سَهلْ بِهِ أَمْرِی؛ به نام خداوند و به یارى خدا، پروردگارا آن را نور و پاکیزگى و نگهبان و شفاى از هر درد و آفت و عیب قرار بده! خداوندا با این غسل قلبم را نیز پاک کن و سینه ام را بگشاى و کارم را آسان گردان».(2)

4ـ با طهارت باشد یعنى اگر غسل واجبى به گردن اوست به جا آورد، چرا که امام صادق (علیه السلام) به شخصی که در حال جنابت بر حضرتش وارد شد فرمود: «أَما تَعْلَمُ أَنهُ لا یَنْبَغی لِلْجُنُبِ أَنْ یَدْخُلَ بُیُوتَ الاْنْبِیاءِ؛آیا نمى دانى که براى شخص جنب شایسته نیست که در خانه هاى انبیا (و اولیا) داخل شود» راوى مى گوید وقتى حضرت این را فرمودند آن شخص برگشت و ما بر آن حضرت داخل شدیم.(3)

با توجه به این که پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) و امام معصوم (علیه السلام) حى و میت آنها در این امور تفاوتى ندارد، نتیجه این مى شود که فرقى بین حرم هاى مقدسه با خانه هاى آنان نباشد.

5ـ کفش ها را درآورد، چون در وادى مقدسى قدم نهاده است (فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنکَ بِالْوادِ الْمُقَدسِ طُوى).(4)

6ـ همان گونه که عالم بزرگوار «شهید اول» در کتاب دروس (5) گفته است بر در حرم شریف بایستد و اذن دخول بطلبد و یا اذن دخولى که وارد شده است، را بخواند و با تفکر در عظمت و جلالت قدر صاحب مرقد شریف و توجه به این نکته که او کلامش را مى شنود و سلامش را جواب مى دهد و از جایگاه و موقعیت او باخبر است (چنان که در متن اذن دخول صراحت بر این مطالب وجود دارد) و با تدبر در لطف و محبتى که آنان به شیعیان و زائرانشان دارند و با تأمل در گناهان خویش و بىوفایى که با خلافکارى هاى خود در حق آنان کرده و خاطر شریفشان را آزرده ساخته، سعى در تحصیل رقت قلب و خضوع و انکسار دل و جارى شدن اشک، بنماید.

7ـ هنگامى که نگاهش به قبر مطهر افتاد، تکبیر بگوید و خدا را به عظمت یاد کند، چنان که در روایتى آمده است: هر کس پیش روى امام تکبیر و پس از زیارت «لا اِلهَ الا اللهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ» بگوید خشنودى بزرگ خدا نصیبش مى شود.(6)

8ـ شکى نیست که صرف حضور در محضر امام و ایستادن و یا نشستن مؤدبانه در مقابل ضریح، زیارت به حساب مى آید چنان که صرف گفتن «اَلسلامُ عَلَیْکُمْ» نیز چنین است.(7)

9ـ از زیارت هاى غیر معتبر و بى دلیل پرهیز کند و اگر حوصله و یا فرصت خواندن زیارات معروف را ندارد، مى تواند سلام کوتاهى دهد و سپس دو رکعت نماز بخواند و آن را به صاحب قبر هدیه کند و حاجت خود را بخواهد، چرا که در روایت است: عبدالرحیم قصیر مى گوید: وارد بر امام صادق (علیه السلام) شدم و گفتم: فدایت شوم از پیش خود دعایى اختراع کردم، فرمود: واگذار اختراع خود را!، هرگاه تو را حاجتى باشد پناه به حضرت رسول (صلى الله علیه وآله) بیاور و دو رکعت نماز بخوان و آن را به حضرتش هدیه کن...(8)

10ـ پس از زیارت، نماز زیارت بخواند که حداقل آن دو رکعت است و اگر در رکعت اول حمد و سوره یس و در رکعت دوم حمد و الرحمن را بخواند بهتر است، (9) و چه بهتر که در بالاى سر به جا آورد (10) و بعد از نماز زیارت، براى امور دین و دنیایش دعا کند و سعى کند دعا را به دیگران تعمیم دهد که در این صورت به اجابت نزدیکتر است. این مطلب (پشت سر یا بالاى سر خواندن) در روایت ابوحمزه ثمالى مربوط به زیارت امام حسین (علیه السلام) آمده است؛ ولى مرحوم شهید در دروس براى زیارت همه ائمه چنین مى گوید: «اگر زائر رسول اکرم (صلى الله علیه وآله) باشد این دو رکعت را در روضه آن حضرت بخواند و اگر براى یکى از ائمه (علیهم السلام) زیارت مى خواند بالاى سر بجا آورد و خواندن آن در مسجد مکان زیارت نیز، جایز است».(11)

11ـ مستحب است در صورتى که مزاحمتى براى سایر زوار فراهم نشود پس از خواندن زیارت و نماز زیارت و به طور کلى پس از حضور و تشرف، اطراف ضریح را ببوسد.(12)

12ـ علاوه بر آنچه گفته شد سزاوار است زوار محترم لباس هاى تمیز و مناسب به هنگام زیارت بپوشند و خود را خوشبو کنند و زبان را به ذکر خدا و حمد و تمجید او و صلوات بر محمد و آلش مشغول دارند.

13ـ سعى کنند که در تمام حالات، حضور قلب را حفظ کنند، از گناهان استغفار نمایند و عزمشان را بر اصلاح کردار و گفتار خود جزم کنند، و در خود نسبت به آینده، تحولى به وجود آورند.

14ـ شایسته است زائران محترم احترام خدام آستان هاى مقدس را حفظ کنند همان گونه که بر خادمان لازم است مشکلات زائران را تحمل کنند و با ادب با آنها رفتار نمایند.

15ـ به نیازمندان آن شهر و مساکین آن بلد، کمک کنند که ثواب مضاعف دارد.

16ـ به هنگام ازدحام به مقدار لازم از زیارت، قناعت نمایند و جاى خود را به دیگران بسپارند و باید دانست آنچه در زیارت مهم است کیفیت است نه مقدار و کمیت و گاه یک سلام کوتاه جاى یک زیارت طولانى را مى گیرد و در بعضى از روایات دستور به تعجیل در بازگشت داده شده است.

17ـ بانوان، جداى از مردان و نامحرمان زیارت کنند و با حجاب کامل تشرف یابند و بدانند زیارت مستحب است و مراعات حجاب و جهات عفت واجب است؛ مبادا واجب را فداى مستحب کرد.

تذکر این نکته ضرورى است که برادران زائر، مواظب حجاب و عفاف همسران و دختران خود در این مکان هاى مقدس (و بلکه در هر زمان و مکان دیگر) باشند تا خداى ناکرده با یک بى توجهى، روح آن معصومان(علیهم السلام) را آزرده نکنند و زیارتشان را به جفا تبدیل ننمایند.

از این امور باید پرهیز کرد:

1ـ در وقت خواندن زیارت صداى خود را بلند نکند چنانکه از آیه (یا أَیهَا الذینَ آمَنُوا لا تَرْفَعُوا أَصْواتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النبی...) (13) به دست مى آید. زیرا گرچه این آیه مربوط به حیات رسول گرامى است لیکن چنانکه گذشت، فرقى بین حیات و ممات آن حضرت نیست همان گونه که مطابق روایتى که آن نیز گذشت، فرقى بین او و اهل بیتش در این جهت وجود ندارد و زیارت هر کدام از ائمه زیارت خود آن حضرت است.

2ـ پس از ورود در حرم اگر وقت نماز واجب فرا رسید، از تأخیر نماز بپرهیزد و اول به نماز مشغول شود، به خصوص اگر نماز جماعت برپا شده باشد؛ همچنین اگر در وسط زیارت، وقت نماز وارد شود. خدام محترمِ حرم هاى مقدسه وظیفه دارند که مردم را به این دستور شرعى دعوت کنند.

3ـ سخنان بیهوده و دنیایى را در حرم مطهر ترک کند که این کار در شأن زوار حرم هاى مطهر نیست و به جاى آن قرآن تلاوت کند و ثواب آن را به صاحب آن بقعه مبارکه هدیه کند و بداند که عمل او تعظیمى براى آن بزرگوار است و برکاتش به خود تلاوت کننده باز مى گردد و نیز مى تواند به ذکر خدا مشغول باشد چرا که این حرم هاى مطهر همچنان که خداوند سبحان در آیه (فی بُیُوت أَذِنَ اللهُ اَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فیهَا اسْمُهُ یُسَبحُ لَهُ فیها بِالْغُدُو وَالآصالِ)(14) اشاره فرموده است: خانه هایى است که پیوسته از رفعت و علو مرتبه برخوردار بوده، نام خدا در آنها برده مى شود و صبح و شام جایگاه تسبیح اوست.

4ـ از هر گونه ایجاد مزاحمت و ناراحتى براى دیگران بپرهیزد و به هنگام ازدحام اصرار بر بوسیدن ضریح که سبب ناراحتى دیگران مى شود، نداشته باشد و بداند بوسیدن ضریح ـ آن گونه که بعضى از عوام مى پندارند ـ شرط قبولى زیارت نیست و سعى کند از آلوده کردن این حرم هاى مقدس بپرهیزد و حداکثر نظافت را ـ که از مهمترین دستورات اسلام است ـ رعایت کند.