تفسیر سوره بقره آیه 9

نفاق و فريب ‌كاري

منافقان، گمان می ‌کنند افرادی زرنگ و زیرک هستند و می ‌توانند خدا و مؤمنان را فریب دهند و از امتیازات مسلمانان برخوردار شوند تا در وقت مناسب، ضربۀ خود را به اسلام بزنند.

درحالی ‌که خداوند از کفر باطنی آن ‌ها آگاه است و نفاق و دورویی آن ‌ها را می ‌‌‌‌داند و در مواقع حسّاس، آنان را رسوا و چهرۀ زشت آن ‌ها را برای مؤمنان افشا می ‌کند.

بیماری را تصور کنید که به پزشک مراجعه می ‌کند. اگر به دستورات او عمل نکند، ولی به‌‌دروغ به پزشک بگوید که داروها را مصرف کرده‌ ام، گمان می‌ کند که پزشک را فریب داده است، درحالی‌ که جز فریب خود، کار دیگری نکرده و فریبِ پزشک، درواقع فریبِ خود است. این چند چهرگانِ بیمار نیز که گمان می‌ کنند خدا را فریب داده‌ اند، کسی جز خود را فریب نمی‌ دهند.

از اين آيه مى ‌آموزيم:

1- منافق، فريبكار است. مراقب باشيم كه فريب ظاهر افراد را نخوريم.

2- به ‌دنبال فريب ديگران نباشيم؛ زيرا قرآن می ‌گويد که نيرنگ‌ به نيرنگ ‌زننده باز می‌گردد.

3- رفتار اسلام با منافق همانند رفتار منافق با اسلام است. او در ظاهر اسلام می ‌آورد، اسلام نيز او را در ظاهر، مسلمان می ‌شناسد. او در دل، كافر است، خداوند هم در قيامت، او را همچون كفّار كيفر می ‌دهد.

4- منافق خود را باهوش می ‌پندارد، در حالي ‌كه چنین نیست؛ زيرا نمی ‌داند كه در مقابلش خدايی است كه از اسرار همه آگاه است.

________________________

نکته‌های آیه: « يُخَادِعُونَ اللَّهَ وَالَّذِينَ ءَامَنُواْ وَمَا يَخْدَعُونَ إِلّا أَنْفُسَهُمْ وَ مَا يَشْعُرُونَ‏ ‏‏» (بقره/9)?بخش اول

« شعور» از ریشه « شَعر» به معناى مو مى‏ باشد. كسى كه داراى فهم دقیق و موشكافانه باشد، اهل درك و شعور است. بنابراین منافق گمان مى‏ كند كه دیگران را فریب مى ‏دهد، زیرا درك درست ندارد. «لایشعرون»

مراد از حیله و مكر منافقان با خدا، یا خدعه و نیرنگ آنان با احكام خدا و دین الهى است كه آن را مورد تمسخر و بازیچه قرار مى‏ دهند و یا به معناى فریبكارى نسبت به پیامبر خداست. یعنى همان‏ گونه كه اطاعت و بیعت با رسول‏ خدا، اطاعت و بیعت با خداست («من یطع الرّسول فقد اطاع اللّه» هركس از رسول پیروى كند، قطعاً از خدا پیروى كرده است. (نساء،80) «انّ الّذین یُبایعونك انّما یبایعون اللّه» كسانى كه با تو بیعت كنند، همانا با خدا بیعت نموده‏ اند. (فتح،1) و خدعه با رسول ‏خدا به منزله خدعه با خدا مى‏ باشد كه روشن است این گونه فریبكارى و نیرنگ بازى با دین، خدعه و نیرنگ نسبت به خود است. چنانكه اگر پزشك، دستور مصرفِ دارویى را بدهد و بیمار به دروغ بگوید كه آنها را مصرف كرده ‏ام، به گمان خودش پزشك را فریب داده و در حقیقت خود را فریب داده است كه فریب پزشك، فریب خود است.

برخورد اسلام با منافق، همانند برخورد منافق با اسلام است. او در ظاهر اسلام مى ‏آورد، اسلام نیز او را در ظاهر مسلمان مى ‏شمارد. او در دل ایمان ندارد و كافر است، خداوند نیز در قیامت او را با كافران محشور مى‏ كند.

در روایتى از پیامبر اكرم‏ صلى الله علیه و آله مى‏خوانیم: ریاكارى، خدعه با خداوند است. (تفسیر نورالثقلین)

قرآن، بازتاب كار نیك و بد انسان را براى خود او مى‏ داند. چنانكه در این آیه مى‏ فرماید: خدعه با دین، خدعه با خود است نه خدا. و در جاى دیگر مى‏ فرماید: «اِن أحسنتم أحسنتم لانفسكم و اِن أسأتم فلها» (اسراء،7) اگر نیكى كنید، به خود نیكى كرده ‏اید و اگر بدى كنید، به خود كرده‏ اید. یا در جاى دیگر مى ‏فرماید: «ولا یَحیق المَكر السیّى‏ء الاّ بَاهلِه» (فاطر،43) نیرنگ بد، جز سازنده‏ اش را فرا نگیرد.

________________________

پیام‌های آیه: « يُخَادِعُونَ اللَّهَ وَالَّذِينَ ءَامَنُواْ وَمَا يَخْدَعُونَ إِلّا أَنْفُسَهُمْ وَ مَا يَشْعُرُونَ‏ ‏‏» (بقره/9)

1- حیله‏ گرى، نشانه نفاق است. «یخادعون اللّه»

2-منافق، همواره در فكر ضربه زدن است. «یخادعون» (كلمه «خدعه» به معناى پنهان كردن امرى و اظهار نمودن امر دیگر، به منظور ضربه زدن است.) (تفسیر راهنم)

3-آثار نیرنگ، به صاحب نیرنگ بر مى‏ گردد. «وما یَخدعون الاّ انفسهم»

4- منافق، بى‏ شعور است و نمى ‏فهمد كه طرف حساب او خداوندى است كه همه اسرار درون او را مى‏ داند «یعلم خائنة الاعین و ماتخفى الصدور» (غافر،19) و در قیامت نیز از كار او پرده برمى ‏دارد. «یوم تبلى السرائر» (طارق،9) «وما یشعرون» (جمله «و ما یشعرون» را دو گونه مى‏ توان معنا كرد: اول آن ‏كه شعور ندارند كه خدا اسرارشان را مى‏ داند و دیگر این ‏كه شعور ندارند كه در حقیقت به خود ضربه مى ‏زنند).

5- خدعه و حیله، نشانه عقل و شعور نیست. «یخادعون... لایشعرون» در روایات مى ‏خوانیم: عقل واقعى آن است كه توسط آن، انسان خداوند را بندگى نماید.